Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda Çokkültürlülük ve Temsiller
DOI:
https://doi.org/10.33308/26674874.2025393989Anahtar Kelimeler:
Sosyal Bilgiler- Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli- Vatandaşlık Eğitimi- Çokkültürlülük- Eleştirel Söylem AnaliziÖzet
Türkiye’de Sosyal Bilgiler Programı, resmi metinlerde değerler eğitimi, tarihsel aidiyet ve toplumsal birlik vurgularıyla örülü bir yurttaşlık vizyonu sunmaktadır. Bu vizyon sıklıkla vatanseverlik, millî bilinç, toplumsal sorumluluk ve ortak miras gibi kavramlar etrafında şekillenmektedir. Ancak bu kavramsal çerçeve etnik, kültürel ve inanç temelli farklılıkların görünürlüğünü sınırlayabilmekte; çokkültürlü vatandaşlık anlayışının eğitsel düzeyde nasıl temsil edildiği sorusunu gündeme getirmektedir. Bu kapsamda çalışma, 2024 Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çokkültürlü vatandaşlık kavrayışının nasıl yapılandırıldığı Eleştirel Söylem Analizi (ESA) ile incelemektedir. Programda yer alan öğrenme alanları, çıktılar, değerler ve örnek etkinlikler çokkültürlülük kuramı ve eleştirel vatandaşlık eğitimi perspektifinden bütünlüklü bir şekilde incelenip ESA kullanılarak çözümlenmiştir. Bulgular, programın kültürel çoğulculuktan ziyade kültürel bütünlük, uyum, görev ve sorumluluklar üzerinden inşa edilen normatif bir vatandaşlık modeli öngördüğünü göstermektedir. Bu normatif anlayış Türkiye’nin çokkültürlü toplumsal yapısını yeterince yansıtmamakta dolayısıyla kapsayıcı-demokratik vatandaşlık eğitimi olanaklarını sınırlandırmaktadır. Bu bağlamda, eğitim politikalarında çoğulculuğun daha görünür kılınması gerektiğini savunulmakta, kapsayıcı ve demokratik vatandaşlık eğitimi için öneriler sunulmaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Akarsu, A. H. (2025). Shaping minds: Neoliberal themes in Turkish social studies textbooks. Pedagogy, Culture & Society. Online first. DOI: https://doi.org/10.1080/14681366.2025.2557291
Alp, H. (2017). Meşrutiyetten cumhuriyete Türkiye’de ilköğretim ve müfredat programları. Nobel Akademi Yayıncılık.
Alp, S., & Taştan, N. (2011). Türkiye’de ırk veya etnik köken temelinde ayrımcılığın izlenmesi raporu (1 Ocak- 31 Temmuz, 2010). İstanbul Bilgi Üniversitesi.
Apple, M. W. (2004). Ideology and curriculum. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203487563
Aratemur Çimen, C., & Bayhan, S. (2018). Değişen ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 36, 72–102.
Arphattananon, T. (2018). Multicultural education in Thailand. Intercultural Education, 29(2), 149–162. DOI: https://doi.org/10.1080/14675986.2018.1430020
Banks, J. A. (2008). Approaches to multicultural curriculum reform. In J. A. Banks & C. A. M. Banks (Eds.), Multicultural education: Issues and perspectives (4th ed., pp. 242–264). John Wiley & Sons.
Banks, J. A. (2009). Multicultural education: Dimensions and paradigms. In J. A. Banks (Ed.), The Routledge international companion to multicultural education (pp. 9–32). Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203881514
Banks, J.A. (2004). Teaching for social justice, diversity, and citizenship in a global world. The Educational Forum, 68(4), 296–305. DOI: https://doi.org/10.1080/00131720408984645
Barr, R. D., Barth, J. L. & Shermis, S. S. (1977). Defining the social studies. National Council for the Social Studies.
Barton, K. C., & Levstik, L. S. (2004). Teaching history for the common good. Lawrence Erlbaum Associates. DOI: https://doi.org/10.4324/9781410610508
Bayri, H. (2008). Türkiye’de kimlik siyaseti sorunu ve ulusal kimlik (1980 sonrası döneme sosyo-politik bir bakış) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
Bennett, C. 2007. Comprehensive multicultural education: Theory and practice (6th ed). Siman & Schuster.
Biesta, G. (2007). Education and the democratic person: Towards a political conception of democratic education. Teachers College Record, 109(3), 740–769. DOI: https://doi.org/10.1177/016146810710900302
Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. DOI: https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
Castagno, A. E. (2009). Making sense of multicultural education: A synthesis of the various typologies found in the literature. Multicultural Perspectives, 11(1), 43–48. DOI: https://doi.org/10.1080/15210960902717502
Caymaz, B. (2008). Citizenship education in Turkey. In A.-M. Nohl, A. Akkoyunlu-Wigley & S. Wigley (Eds.), Education in Turkey (pp. 195–226). Waxmann.
Ceylan, M., & Korkmaz, H. (2021). Çoğulculuk ve Sosyal Bilgiler dersi öğretim programları (1924-2018): Eleştirel bir analiz. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 469–499. DOI: https://doi.org/10.51460/baebd.992581
Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design. Sage.
Çayır, K. (2007). Tensions and dilemmas in human rights education. In Z. F. Kabasakal Arat (Ed.), Human rights in Turkey (pp. 217–232). University of Pennsylvania Press.
Çayır, K. (2011). Turkey’s new citizenship and democracy education course: Search for democratic citizenship in a difference-blind polity? Journal of Social Science Education, 10(4), 22–30.
Çayır, K. (2015). Citizenship, nationality and minorities in Turkey’s textbooks: From politics of non-recognition to ‘difference multiculturalism’. Comparative Education, 51(4), 519–536. DOI: https://doi.org/10.1080/03050068.2015.1088210
Çayır, K., & Bağlı, M. T. (2011). ‘No-one respects them anyway’: Secondary school students’ perceptions of human rights education in Turkey. Intercultural Education, 22(1), 1–14. DOI: https://doi.org/10.1080/14675986.2011.549641
Çoban, O., & Akşit, İ. (2018). 2005 ve 2017 sosyal bilgiler öğretim programlarının öğrenme alanı, kazanım, kavram, değer ve beceri eğitimi boyutları açısından karşılaştırılması. Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7(1), 479–505. DOI: https://doi.org/10.7596/taksad.v7i1.1395
Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Pegem Akademi.
Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 59–74. Ersoy, A. F. (2013). An analysis of social studies textbooks in Turkey: From national citizenship to global citizenship. International Journal of Progressive Education, 9(3), 137–153.
Fairclough, N. (2001). Language and power. Longman.
Fairclough, N. (2010). Analysing discourse: Textual analysis for social research. Routledge.
Fraser, N. (2000). Rethinking recognition. New Left Review, 3(May/June), 107. DOI: https://doi.org/10.64590/pup
Gay, G. (1994). At the essence of learning: Multicultural education. Kappa Delta Pi.
Gent, W. (2017). Tokenism and cultural (mis)recognition in the “Man with the Golden Voice.” Howard Journal of Communications, 28(3), 217–233. DOI: https://doi.org/10.1080/10646175.2016.1270859
Giroux, H. A. (1988). Teachers as intellectuals: Toward a critical pedagogy of learning. Bergin & Garvey Publishers, Inc.
Giroux, H. A. (2004). The terror of neoliberalism: Authoritarianism and the eclipse of democracy. Paradigm Publishers.
Giroux, H. A.1994. Insurgent multiculturalism and the promise of pedagogy. In D. T. Goldberg (Ed.) Multiculturalism: A critical reader. (pp. 325–343). Blackwell.
Goldberg, D. T. (2008). The threat of race: Reflections on racial neoliberalism. Wiley-Blackwell. DOI: https://doi.org/10.1002/9781444304695
Gömleksiz, M. N., & Kılınç, H. H. (2013). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi kazanımları ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Electronic Turkish Studies, 8(12), 555–568. DOI: https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.5842
Haçat, S. O., & Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1–17.
Hess D. E., & McAvoy P. (2014) The political classroom: Evidence and ethics in democratic education. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315738871
Ince, B. (2012). Citizenship and identity in Turkey: From Atatürk’s republic to the present day. Bloomsbury Publishing. DOI: https://doi.org/10.5040/9780755607464
Kabadere, T. (2010). Lise biyoloji öğretim programlarının cumhuriyetten günümüze değişimlerini etkileyen unsurlar ve analizleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
Kancı, T. (2009). Reconfigurations in the discourse of nationalism and national identity: Turkey at the turn of the twenty‐first century. Studies in Ethnicity and Nationalism, 9(3), 359–376. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1754-9469.2009.01057.x
Kaplan, S. (2002). Din-u Devlet all over again? The politics of military secularism and religious militarism in Turkey following the 1980 coup. International Journal of Middle East Studies, 34(1), 113–127. DOI: https://doi.org/10.1017/S0020743802001058
Keyman, E. F., & Kanci, T. (2011). A tale of ambiguity: Citizenship, nationalism and democracy in Turkey. Nations and Nationalism, 17(2), 318–336. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1469-8129.2010.00462.x
Kymlicka, W. (1995). Multicultural citizenship: A liberal theory of minority rights. Clarendon Press. DOI: https://doi.org/10.1093/0198290918.001.0001
May, S., & Sleeter, C. (2010). Critical multiculturalism: Theory and praxis. In S. May & C. Sleeter (Eds.), Critical multiculturalism: Theory and Praxis (pp. 1–16). Taylor & Francis Group. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203858059
MEB (2005). İlkokul sosyal bilgiler dersi öğretim programı. Milli Eğitim Basımevi.
MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). MEB Devlet Kitapları.
MEB (2024). Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı (4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. https://tymm.meb.gov.tr/upload/program/2024programsos4567Onayli.pdf
Melamed, J. (2006). The spirit of neoliberalism: From racial liberalism to neoliberal multiculturalism. Social Text, 24(4), 1–24. DOI: https://doi.org/10.1215/01642472-2006-009
Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2016). Qualitative research: A guide to design and implementation (4th ed.). Jossey-Bass.
Modood, T. (2013). Multiculturalism. John Wiley & Sons.
Nieto, S. (2004). Affirming diversity: The sociopolitical context of multicultural education (4th ed.). Pearson.
Nussbaum, M. (2002). For love of country? A new democracy forum on the limits of patriotism (Vol. 14). Beacon Press.
O’Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. SAGE Publications Inc.
Oğuz, A. K. (2007). Fedakâr eş, fedakâr yurttaş: Yurttaşlık bilgisi ve yurttaşlık eğitimi, 1970-1990. Kitap Yayınevi.
Osler, A. (2011). Teacher interpretations of citizenship education: National identity, cosmopolitan ideals, and political realities. Journal of Curriculum Studies, 43(1), 1–24. DOI: https://doi.org/10.1080/00220272.2010.503245
Osler, A., & Starkey, H. (2006). Education for democratic citizenship: A review of research, policy and practice 1995–2005. Research Papers in Education, 21(4), 433–466. DOI: https://doi.org/10.1080/02671520600942438
Öteleş, Ü. U. (2020). Çok kültürlü eğitimin yenilenen sosyal bilgiler öğretim programına yansımaları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(3), 500–516. DOI: https://doi.org/10.17860/mersinefd.701866
Park, J. SY., & Wee, L. (2012). Linguistic capital and language policy in a globalizing world. Routledge.
Parker, W. C. (2003). Teaching democracy. Teacher’s College Press.
Polat, E. G. (2011). Osmanlı’dan günümüze vatandaşlık anlayışı. Ankara Barosu Dergisi, 3, 127–157.
Saldana, J. (2022). Nitel araştırmacılar için kodlama el kitabı (çev. Aysel Tüfekçi ve Süleyman Nihad Sad). Pegem Akademi.
Sen, A., & Starkey, H. (2017). The rise and fall of citizenship and human rights education in Turkey. JSSE-Journal of Social Science Education, 16(4), 85–97.
Sleeter, C. E., & Grant, C. A. (2008). Making choices for multicultural education: Five approaches to race, class, and gender. John Wiley & Sons.
Starkey, H. (2018). Fundamental British values and citizenship education: Tensions between national and global perspectives. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 100(2), 149–162. DOI: https://doi.org/10.1080/04353684.2018.1434420
Şen, A. (2019). Vatandaşlık eğitiminde değişiklik ve süreklilikler: 2018 sosyal bilgiler eğitim programı nasıl bir vatandaşlık öngörüyor? Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(1), 1–28.
Şen, A. (2020). Three evils of citizenship education in Turkey: Ethno-religious nationalism, statism and neoliberalism. Critical Studies in Education, 63(3), 307–322. DOI: https://doi.org/10.1080/17508487.2020.1761849
UNESCO. (2015). Global citizenship education: Topics and learning objectives. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000232993 DOI: https://doi.org/10.54675/DRHC3544
Üstel, F. (2004). Makbul vatandaş’ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne Türkiye’de vatandaşlık eğitimi (1. baskı.). İletişim Yayınları.
Van Dijk, T. A. (2015). Critical Discourse Analysis. In D. Tannen, H.E. Hamilton, & D. Schiffrin (Eds.), The Handbook of Discourse Analysis (pp. 466–485). Wiley-Blackwell. DOI: https://doi.org/10.1002/9781118584194.ch22
Veugelers, W. (2007). Creating critical‐democratic citizenship education: empowering humanity and democracy in Dutch education. Compare: A Journal of Comparative and International Education, 37(1), 105–119. DOI: https://doi.org/10.1080/03057920601061893
Westheimer, J., & Kahne, J. (2004). What kind of citizen? The politics of educating for democracy. American Educational Research Journal, 41(2), 237–269. DOI: https://doi.org/10.3102/00028312041002237
Žižek, S., (1997). Multiculturalism, or the cultural logic of multinational capitalism. New Left Review, 225 (September-October), 28–51. DOI: https://doi.org/10.64590/gzu
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Ali Haydar Akarsu
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Sisteme yüklemiş olunan makalenin kapsamı, sunduğu bulgular ve sonucu ve yorumları konusunda Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisi Sahibi, Editör, Editör Yardımcısı, Hakemler ve Editör Kurulu'nun hiçbir sorumluluk taşımadığını kabul ederim.
Makalenin özgün olduğunu, herhangi bir başka dergiye yayımlanmak üzere gönderilmediği, daha önce yayımlanmadığını Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisi Editörlüğü'ne beyan ederim.
Başlığı belirtilen makalenin, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasının 22. maddesi gereğince çoğaltma, 23. maddesi gereğince yayma ve 25. maddesi gereğince her türlü taşıyıcı materyal üzerinde veya elektronik ortamda kamuya iletim haklarını Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisine karşılıksız, koşulsuz ve süresiz olarak devredildiği, makale ile ilgili devredilen hakların dilediği zaman, mekan ve koşullarda kullanmaya Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisinin yayıncısı olarak İstanbul Kültür Üniversitesi'nin yetkili kılınacağını onaylarım.
