İstihdama Erişimde Eğitimin Rolü: Beklenti Teorisinin Bağlamsal Geçerliği
DOI:
https://doi.org/10.33308/26674874.2025391745Anahtar Kelimeler:
Beklenti teorisi- Eğitim- İstihdam- Ebeveyn- YEMÖzet
Anne-babaların yaptığı özel eğitim yatırımı günümüze yaklaştıkça artmaktadır. Bu eğilimde, eğitimin istihdama erişimdeki rolüne ilişkin ebeveyn (anne-baba) beklentisi henüz incelenmemiştir. Bu çalışma ebeveyn görüşleri temelinde beklenti teorisinin özel eğitim yatırımları üzerindeki bağlamsal geçerliğini incelemeyi amaçlamıştır. Çalışma ilişkisel desende tarama yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu 2022 Şubat-Haziran döneminde Aksaray ilinde zorunlu öğretim kademesindeki okullarda çocukları öğrenim gören 592 ebeveyn oluşturmuştur. Tesadüfi ve kartopu örnekleme yöntemiyle erişilen katılımcılardan elde edilen veriler tanımlayıcı istatistikler, açımlayıcı faktör analizi, ANOVA, YEM ile çözümlenmiştir. Vroom tarafından önerilen beklenti formülü F=∑(VxIxE) kullanılarak motivasyonel beklenti skoru 0.17 olarak hesaplanmıştır. Bu değere göre iyi eğitim aracılığıyla özel eğitim yatırımlarının istihdama ulaştıracağına ilişkin ebeveyn beklentisi düşüktür. Çalışma sonunda beklenti teorisinin Türkiye bağlamında özel eğitim yatırımları üzerinde geçerli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Zorunlu öğretimde eğitimin kalitesinin iyileştirilmesi ve alınan eğitim ile istihdam arasındaki bağın güçlendirilmesi ihtiyacı saptanmıştır. Ulaşılan sonuçlar eğitimin kalitesi, eğitimin istihdama erişimdeki rolü ve eğitimsel fırsat eşitliği açısından tartışılarak öneriler geliştirilmiştir.
İndirmeler
Referanslar
Akça, Ş. (2002). Ailelerin ilköğretim kademesinde yaptıkları eğitim harcamaları [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
Aksaray İl Millî Eğitim Müdürlüğü (2022). Örgün öğretim istatistikleri 2021-2022 Öğretim yılı. https://aksaray.meb.gov.tr/www/strateji-gelistirme-hizmetleri/dosya/37.
Almış, S., & Karakütük, K. (2021). Türkiye’de ortaöğretim çağ nüfusunun okul dışında kalmasını etkileyen bireysel ve sosyoekonomik değişkenler. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 53, 110-149. DOI: https://doi.org/10.9779/pauefd.840809
Andreou, S. (2012). Analysis of household expenditure on education in Cyprus. Cyprus Economic Policy Review, 6(2), 17-38.
Atılgan, H. (2018). Türkiye’de kademeler arası geçiş: dünü-bugünü ve bir model önerisi. Ege Eğitim Dergisi/Ege Journal of Education, 19(1), 1-18. DOI: https://doi.org/10.12984/egeefd.363268
Bakker, J., Denessen, E., & Brus-Laeven, M. (2007). Socio-economic background, parental involvement and teacher perceptions of these in relation to pupil achievement. Educational Studies, 33(2), 177-192. DOI: https://doi.org/10.1080/03055690601068345
Becker, G. S. (2009). Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education. University of Chicago Press.
Bogetoft, P., Heinesen, E., & Tranæs, T. (2015). The efficiency of educational production: A comparison of the Nordic countries with other OECD countries. Economic Modelling, 50, 310-321. DOI: https://doi.org/10.1016/j.econmod.2015.06.025
Buchanan, D. A., & Huczynski, A. A. (2017). Organizational behaviour (9th ed.). Pearson.
Bukreev, I. A. (2019). Methodological techniques for evaluating the efficiency of private investment in education. Digest Finance, 24(1), 53-63. DOI: https://doi.org/10.24891/df.24.1.53
Bümen, N., & Uslu, Ö. (2020). Öğretmenlerin mesleki gelişiminde beklenti-değer-bedel ölçeğinin Türkçeye uyarlanması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(3), 905-942. DOI: https://doi.org/10.17152/gefad.787116
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2018). Research methods in education. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315456539
Coleman, J. S. (1968). The concept of equality of educational opportunity. Harvard Educational Review, 38(1) 7–22. DOI: https://doi.org/10.17763/haer.38.1.m3770776577415m2
Çalmaşur, G., & Algur, G. (2020). Hanehalklarının eğitim harcamalarını etkileyen faktörler: Erzurum ili üzerine bir uygulama. ETÜ Sentez İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1(1), 13-28. DOI: https://doi.org/10.47358/sentez.2020.1
Çevrik, M., & Koçak, S. (2022). Karizmatik liderlik ile kolektif öğretmen yeterliğinin okul etkililiği üzerindeki rolü. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 6(3), 1-15. DOI: https://doi.org/10.29329/fvj.2022.469.1
Demirbilek, M., & Levent, A. F. (2019). Kademeler arası geçiş ve sınav sisteminde yapılan değişikliklere ilişkin okul yöneticilerinin görüşleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 50, 57-79. DOI: https://doi.org/10.15285/maruaebd.586835
Erez, A., & Isen, A. M. (2002). The influence of positive affect on the components of expectancy motivation. Journal of Applied Psychology, 87(6), 1055–1067. DOI: https://doi.org/10.1037//0021-9010.87.6.1055
Fraenkel, J.R., Wallen, N.E., & Hyun, H.H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGraw-Hill.
George, D., & Mallery, P. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference. Pearson.
Grissmer, D. W., Flanagan, A., Kawata, J. H., Williamson, S., & LaTourrette, T. (2000). Improving student achievement: What state NAEP test scores tell us. Rand Corporation.
Ha, B. W., & Sung, Y.K. (2011). Teacher reactions to the performance-based bonus program: how the expectancy theory Works in the South Korean school culture. Asia Pacific Educ. Rev. 12, 129-141. DOI: https://doi.org/10.1007/s12564-010-9131-z
Issoufou, M. B. D., & Altunay, E. (2020). The relationship between levels of personal economic returns and education indicators. International Journal of Social Sciences and Education Research Online, 6(4), 556-568. DOI: https://doi.org/10.24289/ijsser.811985
Kahveci, S. S. (2009). Ortaöğretim kurumlarına geçiş sisteminde uygulanan sınavların ailelere maliyetinin ailelerin toplam eğitim harcamaları içerisindeki payı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
Kara, M. (2020). The problems of Turkish education system according to the opinions of stakeholders in education. KEFAD, 21(3), 1650-1694.
Karabacak, T. (2018). Türkiye’de hane halklarının eğitim harcamalarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
Karip, E. (2005). Küreselleşme ve Lizbon eğitim 2010 hedefleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 42, 195-209.
Köse, M. F. (2021). Okul performansı değerlendirme ölçeği. Millî Eğitim, 50, 53-71.
Küçüker, E. (2017). Türkiye’de kademeler arası geçiş ve öğrenci akışının gelişimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 50(1), 43-97. DOI: https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001388
Lunenburg, F. C., & Ornstein, A. C. (2022). Educational administration: Concepts and practices (7th ed.). Sage.
Miningou, É. W., & Vierstraete, V. (2013). Households' living situation and the efficient provision of primary education in Burkina Faso. Economic modelling, 35, 910-917. DOI: https://doi.org/10.1016/j.econmod.2013.03.002
Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) (2021). Education at a Glance. OECD Publication.
Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) (2022). Education at a Glance. OECD Publication.
Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) (2023). OECD Economic surveys: Turkey 2023. OECD Publication.
Okpala, C. O., Okpala, A. O., & Smith, F. E. (2001). Parental involvement, instructional expenditures, family socioeconomic attributes and student achievement. The Journal of Educational Research, 95(2), 109–116. DOI: https://doi.org/10.1080/00220670109596579
Özaslan, G., & Özaslan, A. (2022). Using expectancy theory as a lens for exploring the reasons behind teachers’ lack of motivation for self-development in online teaching. Behaviour & Information Technology, 16, 1-15. DOI: https://doi.org/10.1080/0144929X.2022.2103026
Portela, M. C., & Camanho, A. S. (2007). Performance assessment of Portuguese secondary schools. [Working Paper in Economics, No. 07]. Universidade Católica Portuguesa.
Quang, V.H. (2012). Determinants of educational expenditure in Vietnam. International Journal of Applied Economics, 9(1), 59-72.
Sakallı, F. (2010). İlköğretim okulu öğrenci velilerinin eğitim harcamaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
Schultz, T. W. (1961). Investment in human capital. The American Economic Review, 51(1), 1-17.
Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
Türk Eğitim Derneği Düşünce Kuruluşu (TEDMEM) (2021). Eğitim değerlendirme raporu 2020. Türk Eğitim Derneği Yayınları.
Türk Eğitim Derneği Düşünce Kuruluşu (TEDMEM) (2023). Sınavların gölgesinde eğitim sistemi. Türk Eğitim Derneği Yayınları.
Tilak, J. B. (2002). Determinants of household expenditure on education in rural India (No. 88). National Council of Applied Economic Research.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (2022). Eğitim harcamaları istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Egitim-Harcamalari-Istatistikleri-2021-45553
Türkiye İş ve İşçi Bulma Kurumu (İŞKUR). (2021). 2021 yılı işgücü piyasası araştırması raporu. https://media.iskur.gov.tr/51145/turkiye.pdf
Ulusoy, B., & Yolcu, H. (2013). Household education expenditure of families at primary education level. Journal of Educational Sciences Research, 3(1), 1-27. DOI: https://doi.org/10.12973/jesr.2013.311a
United Nation Education Science Culture Organization (UNESCO) (2017). A guide for ensuring inclusion and equity in education. UNESCO Publications.
Uslu, B. (2020). 12 yıllık zorunlu eğitim döneminde Türk eğitim sisteminin sayısal görünümü. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 16(2), 150-164. DOI: https://doi.org/10.17244/eku.802696
Uzunoğlu, B. (2022). Ailelerin erken çocukluk eğitim hizmeti tercihleri ile eğitim harcamalarının değerlendirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
Weininger, E. B., & Lareau, A. (2003). Translating Bourdieu into the American context: the question of social class and family–school relations, Poetics, 31, 375–402. DOI: https://doi.org/10.1016/S0304-422X(03)00034-2
Yardımcıoğlu, F. (2012). Eğitim harcamaları, ekonomik büyüme ve gelir dağılımı ilişkisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
Yolcu, H., & Yeşilyurt Yalçın, E. (2020). Ailelerin erken çocukluk bakımı ve eğitimi dönemi eğitim harcamaları. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16, 30, 2448-2477. DOI: https://doi.org/10.26466/opus.733398
Yıldırım, K. (2023). Zorunlu öğretimde eğitimsel etkililik ve anne-babaların yaptığı eğitim yatırımlarının verimliliği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3),731-750. DOI: https://doi.org/10.18506/anemon.1363594
Yıldırım, K., & Yenipınar, Ş. (2019). Qualitative analysis of the instructional accountability phenomenon based on the school administrators’ views. Kastamonu Education Journal, 27(1), 151-162. DOI: https://doi.org/10.24106/kefdergi.2420
Yıldırım, K. (2018). The role of teachers’ characteristics in relation to socio-economic structure and the school’s cultural dimensions. The Journal of Mehmet Akif Ersoy University Education Faculty, (48), 31-53.
Yıldırım, K. (2012). PISA 2006 verilerine göre Türkiye’de eğitimin kalitesini belirleyen temel faktörler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2), 229-255.
Yıldızbaş, Y.V., Özkul, R., Doğan, Ü., & Abdurrezzak, S. (2023). Öğretmenlerin örgütsel adalet ile çalıştıkları okulun etkililiğine ilişkin algıları. Trakya Eğitim Dergisi, 13(1), 636-651. DOI: https://doi.org/10.24315/tred.1080133
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Kamil Yıldırım
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Sisteme yüklemiş olunan makalenin kapsamı, sunduğu bulgular ve sonucu ve yorumları konusunda Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisi Sahibi, Editör, Editör Yardımcısı, Hakemler ve Editör Kurulu'nun hiçbir sorumluluk taşımadığını kabul ederim.
Makalenin özgün olduğunu, herhangi bir başka dergiye yayımlanmak üzere gönderilmediği, daha önce yayımlanmadığını Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisi Editörlüğü'ne beyan ederim.
Başlığı belirtilen makalenin, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasının 22. maddesi gereğince çoğaltma, 23. maddesi gereğince yayma ve 25. maddesi gereğince her türlü taşıyıcı materyal üzerinde veya elektronik ortamda kamuya iletim haklarını Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisine karşılıksız, koşulsuz ve süresiz olarak devredildiği, makale ile ilgili devredilen hakların dilediği zaman, mekan ve koşullarda kullanmaya Yaşadıkça Eğitim [YE] dergisinin yayıncısı olarak İstanbul Kültür Üniversitesi'nin yetkili kılınacağını onaylarım.
